Hz. Peygamber Örnekliğinde Sözlü ve Sözsüz İletişim
Giriş
Tarih boyunca insan hayatının pratiğinde hep var olagelen iletişim, özellikle yirminci asırda çok daha önem kazanmış ve bir bilim dalı halini almıştır. Konunun bilincinde olan bütün insanlar, meslekler, kurum ve kuruluşlar, muhataplarıyla daha başarılı bir iletişim kurabilmek için, iletişim sahasındaki her türlü bilgi, teknik ve tecrübeden en üst seviyede faydalanmaya çalışmaktadırlar.
Doğan Cüceloğlu, “iletişim sorunlarını çözmeden doyumlu bir yaşam sür- dürmek olanaksızdır” der.2 Gerçekten iletişim, hayatımıza yön veren bir kavram ve diğer insanlarla birlikte yaşamanın ön şartı. Aralarında doğru dürüst bir iletişim olmayan kalabalıkları toplum saymak mümkün mü?
İletişim; duygu, düşünce veya bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla başka- larına aktarılmasıdır. İletişimin olduğu her yerde etkileşim, etkileşimin olduğu her yerde de iletişim vardır. Bu iki olgu birbirlerinin vazgeçilmez parçalarıdır.4 Burada etkileşim denirken bireyler arasında kurulan bir ilişki sürecinin kastedildiği açıktır. Zira insan olmadan iletişim gerçekleşmez. İletişimden söz edebilmek için ortak bir platformda buluşmaya gerek vardır. Bu ortak platformda en az iki kişi, ortak paylaşım içinde iletişimi sürdürebilir. İletişim, tarihin başlangıcından bugüne, bugünden de sonsuza kadar olan dönemde insanları birbirine bağlayan ve onların dengeli ve uyumlu sosyal bir grup halinde yaşamalarını sağlayan bir etkileşimler bütünüdür. Şüphesiz bu etkileşimi sağlamada dilin çok önemli fonksiyonu vardır. Zira iletişim, öncelikle bir dil sistemine ve kodlarına ihtiyaç duymaktadır. Dilin de en temel işlevi iletişimdir.
İletişim tarz ve türleri hususunda farklı sınıflandırmalar yapılmıştır. Bunlardan yaygın olarak kullanılanlardan biri şu şekildedir:
1. Kişi-içi İletişim: İnsanın kendini tanımasını ifade eder. Zira insanın çevresiyle kuracağı iletişim, kendi içinde başlar.8 Kişi eğer dış iletişimde iyi olmak istiyorsa, önce iç iletişimini mükemmelleştirmesi gerekmektedir.
2. Kişilerarası İletişim: Genel bir tanımlamayla, kaynağını ve hedefini insanların oluşturduğu iletişimlere “kişilerarası iletişim” adı verilir. Sözlü ve sözsüz olmak üzere iki kısımdan oluşur. Yazımızda, iletişimin bu kısmı esas alınmıştır.
3. Örgüt-içi İletişim: İş ve işlev bölümü yaparak, bir otorite hiyerarşisi içinde, ortak bir amacı gerçekleştirmek için bir araya gelmiş insanların faaliyetleridir.
4. Kitle İletişimi: Birtakım bilgilerin/sembollerin, birtakım hedefler tarafından üretilmesi, geniş insan topluluklarına iletilmesi ve bu insanlar tarafından yorum- lanması sürecine “kitle iletişimi” adı verilir.
Hz. Peygamber’in hayatını gözden geçirdiğimizde, insanlarla nasıl bir iletişim içerisinde olunması gerektiğinin somut örneklerini görmemiz mümkün olacaktır. Acaba Hz. Muhammed, insanlarla olan ilişkisinde nasıl bir iletişim stratejisi uygulamıştır? Onun sergilemiş olduğu sözlü ve sözsüz iletişim modelleri, örnek alınıp günümüz şartlarına göre yeniden tasarlanamaz mı? “Mükemmelliğin Modellenmesi” diye bir kavramdan bahsedilir. Buna göre biri istediğiniz sonucu üretmişse, siz de onu öğrenebilirsiniz.12 Bu bakımdan insanlar üzerinde hitabetiyle etkili olma konumunda olan hatip ve konuşmacılar için, Hz. Muhammed (as), mükemmel bir örnek olarak karşımızdadır. Ayrıca ortaya konulan başarının dilini öğrenmek açısından, Hz. Peygamber’in bu konudaki söz ve davranışlarının tahlil edilmesi son derece önem arz etmektedir.
Yüce Allah’ın, Peygamberleri insan nevinden göndermiş olması, onların örnek olma/alınma vasfı taşıdıklarını göstermesi bakımından önemli bir husustur. Zira peygamber olarak insanın dışında başka bir varlık gönderilmiş olsa idi, insanlar böyle bir varlığı nasıl örnek olarak kabul edebileceklerdi? Diğer varlıklar gibi insanlar da kendi cinslerinden olanları örnek almaya meyyal olarak yaratılmışlardır.
Allah, Hz. Muhammed’i son Peygamber ve örnek insan olarak göndermiştir. O’nun örneklik vasfı, şu ayette açık bir şekilde ifade edilmektedir: “Andolsun ki, sizin için; Allah’a ve âhiret gününe kavuşacağını uman ve Allah’ı çok zikredenler için Allah’ın Rasülü’nde üsve-i hasene (en mükemmel bir örnek) vardır.”
Hayatın her alanında Hz. Peygamber’i örnek almamıza imkân sağlayan bir literatür ile karşı karşıya olduğumuz bir gerçektir. Zira en basitinden en mükemme- line kadar O’nun bütün söz ve fiilleri, sahâbe tarafından aktarılmış, sonra gelenler tarafından özenle muhafaza edilmiştir.
İnsanların karşısında örneklik konumunda olan Allah Rasûlü, sadece abdest, dua, namaz, oruç ve hac gibi ibadetlerin uygulamasında değil, birçoğu sünnet ola- rak algılanacak örnek davranışlarını ashâbına fiilen talim ve tatbik etmiş ve hayatın pratikleriyle ilgili örneklikler sergilemiştir.
Bu durumda Hz. Peygamber’in İslam dinini tebliğ esnasında kullanmış olduğu her türlü iletişim metot ve teknikleri, özellikle din hizmeti verenlerin önünde ihmal edemeyecekleri önemli bir örnektir. Üstelik başarısı test edilmiş, sonuçlandırılmış bir örnek. Zira O’nun yirmi üç yıl süren tebliğ çalışmasının neticesini, tarihî vesikalar apaçık ortaya koymaktadır.
Bütün hayatı bir iletişim süreci içinde geçen Hz. Muhammed (as) ile çevre- sindeki kişiler arasındaki iletişim, sadece mescide ve hutbelere özgü değildi. Arala- rındaki bilgi akışı hayatın tabiî seyri içinde evde, yolda ve çarşıda da sürmekteydi. Hz. Muhammed (as), bu insanlara yeni bir inanç sistemi, yeni bir anlayış, yeni bir yaklaşım tarzı getirmiş ve onlarla iyi bir iletişim kurarak, büyük çoğunluğunu ikna etmeyi başarmıştır.15 Bu nedenle Hz. Muhammed’in sözlü ve sözsüz iletişim yöntemlerinin bilinmesi, iletişimde bulunduğu insanlar üzerinde bu tür bir etki oluşturmak isteyenler açısından büyük önem arz etmektedir.
[toggle title=”Yazar Hakkında” state=”open” ]Mustafa CANLI Dr., Diyanet İşleri Kayseri Eğitim Merkezi Öğretmeni canli20@hotmail.com (Alıntı)[/toggle]
