Esad-ı Erbilî Hazretleri’nin Vefatı ve Hayat Kronolojisi

 N’ola bir kerre şâd olsun cemâl-i bâ kemâlinle
Ki kemter “Bendeniz Es‘ad”, Sana olmak fedâ ister

(Divân-ı Es‘ad)

Bu yazımızda Es‘ad-ı Erbilî Hazretlerinin çok özet olarak vefat keyfiyetini ve hayat kronolojisini tesbit edip vermeye çalışacağız.

1930 başında yeni kurulan Serbest Fırka’ya halkın gösterdiği coşkun ilgiden, hükümet çevresi son derece huzursuz olur. İşte bu huzursuzluk atmosferi içinde Es‘ad-ı Erbilî Hz.leri (ks) Bursa’ya kaplıcaya gider ve orada bir süre kalır.

Ancak Bursa ziyaretinden sonra oluşan hava çok kasvetli ve ürkütücüdür. Bu durumdan rahatsız olan Mehmed Ali Efendi, babası Es‘ad-ı Erbilî Hz.lerine yalvarır ve der ki:

“Babacığım! Bu havayı beğenmiyorum. Etrafımızda uğursuz gölgeler dolaşıyor. Evimiz ve sokağımız devamlı gözetim altında. Bir tedbir alalım. Mesela köşkteki kalabalığı dağıtalım. Onları memleketlerine gönderelim. Biz de göz önünden silinelim.”

Şeyh Es‘ad Efendi (ks) mahzun bir tebessümle şu karşılığı verir:

“Allah’ın (cc) takdiri neyse, o olacaktır. Bana öyle geliyor ki ok yaydan çıkmış ve hakkımızda karar alınmıştır. Yani tedbir zamanı geçmiştir.”¹

Çok geçmeden 13 Aralık 1930’da Menemen Tertibi patlak verir.

Bir sabah Beyaz Köşk’ün kapısı acı acı çalar ve Es‘ad Efendi Hz.leri Menemen’e gönderilir. Onu hususi bir hücreye alırlar. Sonra yemeğine azar azar zehir katarlar. Takdir-i ilahî inayetiyle kurtulur. Bu birkaç kez olur. Ama netice alamazlar. Ancak bu şekilde rahatsızlığı artar.

… Ve sonunda Şeyh Es‘ad Efendi Hz.lerini hastaneye alırlar.

Üstad’ın anlatımıyla :”Bir gece (3/4 Mart 1931) damar içi bir enjeksiyonla işini bitirdiler ve muradlarına erdiler!”² Aradan iki gün sonra oğlu Mehmed Ali Efendi (ks) ve 29 halifesi de idam edilirler. (Rahmetullahi aleyhim ecmain!)

Cenazesi ailesine verilmeyerek, resmi makamlar tarafından Menemen’de defnedildi. Mezarının bulunduğu arsa üzerinde 1962-63 yıllarında bir cami inşa edildi.³

Cümlesinin ruhuna bir Fatiha üç ihlâs…

Şiir

Belki cefa çektiler ammâ vefa ettiler
Safâ tepesinde safâ ile can verdiler
Ebedilik diyarında bahara erdiler
Şimdi kucak açmış cennette bizi bekliyorlar
Bismillahî

ES‘AD-I ERBİLÎ HAZRETLERİNİN HAYAT KRONOLOJİSİ

1847 doğumu Musul Erbil.

1870 senesinde Davud Efendi’den icâzet, (23 yaşında).

1870’de Taha el-Harirî’den manevi ders alır (23 yaşında).

1873’te evlenir.

1874’te Erbil’de oğlu Mehmed Ali Efendi (ks) dünyaya gelir.

1875’te Es‘ad Efendi seyr u sülukunu 5 yılda tamamlar, Nakşî icazetnamesini alır (28 yaşında).

1875 yılında şeyhi Taha el-Harirî vefat eder. (Taha el-Harirî’nin doğumu 1803’tür.)

1875 Es‘ad Efendi vefat eden şeyhinin yerine geçer (28 yaşında).

1875 Hac vazifesini yerine getirir.

1875 Hac dönüşü İstanbul’a yerleşir (28 yaşında).

1875 Cağaloğlu Salkımsöğüt Beşirağa Dergâhına yerleşir.

1880 Fatih Camiinde Hâfız Divânı ve Molla Câ­mi’nin Lüccetü’l-Esrâr isimli eserlerini okutur.

1883 Kadirî şeyhi Abdulhamid er-Rıfkanî’den Kadirî icazeti alarak Kelâmî Dergâhına şeyh olarak tayin edilir.

1885-1890 Arasında ayrıca Fatih’te Feyzullah Efendi Dergâhına da devam eder.

1885-1890 Meclis-i Meşâyıh azası olur, sonra Meclis-i Meşâyıh reisi olur.

1889’da Kenzü’l-İrfân adlı hadis mecmuasını neşreder.

1893 (11 Ağustos) Kaside-i Münferice Tercü­me­si’ni yayınlar.

1900 senesinde Abdülhamid tarafından Erbil’e gönderilir.

1900 Erbil’de Türk Muhibleri Cemiyeti (Türkleri Sevenler Derneği) kurar, İngilizlere karşı mücadele eder.

1900-1908 yılları arasında bir müridinin yaptırdığı tekkede Erbil’de irşâd çalışmasını yürütür.

1908 senesinde Meşruiyet’in ilanıyla İstanbul’a geri döner.

1908-9 Kelâmî Dergâhını yıkıp yeniden inşa ederek genişletir.

1909’da Kenzü’l-İrfân’ın ikinci neşrini yapar.

10 Mart 1909 tarihinde Tasavvuf Mecmuasını neşreder.

13 Nisan 1909’daki 31 Mart Vakası günü tekkesinde zikir çektiriyordu. Yani o dönemin Gezi olaylarına katılmamıştı.

1909 Abdulhamid-i Sanî tahttan indirilir.

1909 Mayıs tarihinde Cemiyet-i Sufiyye’yi kurar. Bu cemiyetin kuruluş çalışmaları Kelâmî Dergâhında yürütülür.

1909’da Cemiyet-i Sufîyye’nin ikinci başkanı olur. Şeyhül’l-İslam Musa Kazım Efendi birinci başkanıdır.

1914 senesinde Sultan Reşat tarafından Sürre Emini olarak Hacca gönderilir. (66 yaşında)

1914 senesinde önce Meclis-i Meşâyıh azası, daha sonra Elif Efendi’nin istifasıyla Meclis-i Meşâyıh reisi olur. Reislik maaşı 1000 kuruştur.

1915’te Üsküdar Çiçekçi’deki Nakşî Selimiye Dergâhının şeyhliğini üzerine alır, oğlu Mehmed Ali Efendi’yi vekâleten bu dergâhın şeyhliğine tayin ettirir.⁴

1915 senesinde Meclis-i Meşâyıh reisliğinden istifa eder.

1915 senesinde oğlu Mehmed Ali Efendi Haseki Bayrampaşa’da Basamağ-ı Şerif veya diğer ismiyle Baba Efendi Dergâh postnişini olur.⁵

1918’de Muhyiddin-i Arabî’ye atfedilen Risâle-i Ehadiyye Tercüme ve Şerhi’ni yayınlar.

1918’de Divân’ını neşreder.

1919’da Mektubât’ı ilk kez yayınlar.

1922’de Mektubât’ı ikinci defa neşreder.

1922’de ilk defa Risâle-i Es‘adiyye’yi yayınlar.

1924’te Risâle-i Es‘adiyye’yi ikinci defa neşreder.

1925 Mayısında Carl Vett Kelâmî Dergâhına gelir, on beş gün misafir olur.

1925 Kasımda tekkeler kapanır, Erenköy Kaz­as­ker’de inzivaya çekilir.

1927’de Fatiha-i Şerif Tercümesi’ni neşreder.

1928 yılında Şeyh Said isyanını durdurmak üzere iki halifesini gönderir. Ancak ikisi de şehid olur.

1925-29 arası Erenköy Ziya Paşa Köşkünde bir müddet kirada oturur.

1929 yılında Erbil’deki emlakini satarak Erenköy Kazasker’deki Şevki Paşa köşkünü, o zamanın parasıyla 2000 liraya satın alır.

18 Temmuz 1930’da “Erenköy’de Bir Dedikodu” başlığı altında Es‘ad Efendi’nin fotoğrafıyla birlikte o zamanki Vakit Gazetesi’nde Efendi’ye iftiralarla dolu bir haber yayınlanır. Polis Es‘ad Efendi’yi takibe alır. Ancak 9 Şubat 1931’de Polis Müdürlüğü tarafından bu haber tekzib edilir.

23 Aralık 1930 Menemen hadisesi vuku bulur.

3 Mart 1931’de vefat eder.

1963 yılında mezarı tesbit edilir.

İki oğlu, iki kızı olmuştur.

1. Oğlu Mehmed Ali Efendi 3 Şubat 1931’de idam edilir.
2. Es‘ad Efendi Hazretlerinin (ks) diğer bir oğlu Muhammed Ali Efendi İstanbul’a gelmemiş, Erbil’de ikamet etmiştir. Orada İngilizlerin Musul’u işgali sırasında İngiliz idaresine iltifat etmeyip, aksine Türkiye lehine çalışıp, Türkleri Cemiyet-i Akvâm’a (Birleşmiş Milletler) girmeleri için teşvik etmiştir.⁶
3. Kızı Esma Hanım genç yaşta vefat etmiştir.
4. Kızı Saadet Hanım 20 Şubat 1980’de vefat eder.

Torunlarından Prof. Dr. Mehmet Said Tansev 21 Haziran 2010’da vefat eder.

Es‘ad Efendi (ks)’nin Erbil’de ikamet eden, irşad hizmetlerine devam eden Şeyh Abdussamed Efendi isminde bir kardeşi vardır. Bu muhterem zât Şeyh Abdurrahman Efendi’den Nakşî ve Kadirî icazetlidir. Bu kardeşi aynı zamanda Es‘ad Efendi Hazretlerinden de icâzet almıştır.

Dipnotlar: 1) Necip Fazıl Kısakürek, Son Devrin Din Mazlumları, ss. 164-5. 2) Necip Fazıl Kısakürek, Son Devrin Din Mazlumları, s. 166. 3) Hasan Kamil Yılmaz, Es‘ad-ı Erbilî, DİA, XI, s. 348. 4) Hasan Kamil Yılmaz, DİA, “Es‘ad Erbilî”, XI, s. 348. 5) Sadık Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, İst. 1980, s. 3, 84. (Bu eser, ulemaya ait “Sicilli Ahvâl Dosyaları” esas alınarak hazırlanmıştır.) 6) Vahit Göktaş, Muhamme Es‘ad-ı Erbilî, Ank. 2013, s. 39.