Cibril hadisi ve kadere iman
Bilindiği gibi iman, islam, ihsan ve bazı kıyamet alametlerinden bahseden ve hadis literatüründe “Cibril hadisi” olarak bilinen meşhur-sahih hadiste kadere iman maddesi de geçer.
Bu hadiste Hz. Cibril, Efendimiz’e “iman nedir?” diye sorar, o da, “Allah’a, meleklerine, kitaplarına, resullerine, ahiret gününe ve hayrıyla şerriyle kadere iman etmendir” diye cevap verir.
Ne var ki bu hadisin Buharî’de geçen versiyonunda kadere iman maddesi yer almaz.
Kadere iman konusunda kafası karışık bazı kimseler bunu dillerine dolayıp, “kadere iman maddesi Buharî’de yok, Müslim’de var” diyerek sanki diğer hadis kaynaklarında değil de sadece Müslim’de varmış gibi bir zehaba davetiye çıkartırlar.
Oysa elektronik kütüphane Şamile’de yapılacak küçük bir araştırmanın ortaya koyduğu envantere baktığımızda durumun çok farklı olduğunu görüyoruz.
Sadece Müslim’de değil, Cibril hadisine yer veren ilk devir meşhur hadis kaynaklarının kahir ekseriyetinde kadere iman maddesi sarih biçimde yer alır.
Üstelik Buharî’de ilgili hadisin sadece Ebu Hureyre varyantı geçer ve belirttiğim gibi orada kadere iman maddesi yer almaz. Ama gerek Müslim’de gerek onlara çok yakın kuşaktan Tahavî’nin Müşkili’l-âsâr’ında aynı Ebu Hureyre rivayetinde kadere iman maddesi de geçer.
Ayrıca şu mühim ayrıntının da farkında olmak gerekir: Cibril hadisi -benim görebildiğim kadarıyla- İbn-i Ömer, Ebu Hureyre, İbni Abbas, Ebi Âmir’den gelir. Bu rivayetlerin istisnasız hepsinde kadere iman esası vardır. Sadece Buhari’de olduğu gibi Ebu Hureyre’ye ait varyantların, hepsinde değil bazısında kadere iman maddesi geçmez.
Şu halde meseleyi anlamsızca Buharî özeline hapsetmeden şunu diyebiliriz: Bize Cibril hadisini nakleden sahabilerin rivayetlerinin tümünde kadere iman maddesi yer almaktadır.
Şu bilgiyi de paylaşmalıyım: Yaptığım küçük araştırma neticesinde tespit edebildiğim kadarıyla ilk devir meşhur hadis kaynaklarından Cibril hadisine yer verdiği halde kadere iman maddesinin geçmediği hadis kitapları sadece Sahih-i Buharî ve İbn-i Ebî Şeybe’nin Musannef’idir.
Buna karşılık aynı hadisin kadere iman maddesinin bulunduğu varyantına yer veren hadis kaynakları ise bundan kat kat fazla olan şu kitaplardır: Sahih-i Müslim, Tirmizi, Ebu Davud, Nesaî, İbn-i Mace, Müsned-i Ahmed b. Hanbel, Müsned-i Ebî Avâne, Müsned-i Ebî Ya’lâ, Müsned-i Tayâlisî, Sahih-i İbn-i Hibbân, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, Müsnedü’r-Rebî’ ve Şerhu Müşkili’l-Âsâr.
Ayrıca içinde kadere iman maddesinin geçtiği Cibril hadisi varyantları daha geniş, daha detaylıdır. Hz. Peygamber Efendimiz’le Hz. Cibril Efendimiz arasında geçen diyaloğa dair daha net ve ayrıntılı bilgi edinmek için bunlara baş vurmak gerektiğini ayrıca izaha gerek yok.
Buharî ve İbn-i Ebî Şeybe varyantlarının adeta birer istisna olduğunu, asıl Müslim varyantının yaygın olduğunu gösteren bu tablo bize diyor ki; Cibril hadisinin Buhari varyantında kadere iman maddesi yer almıyor diye boş yere kafa karıştırmanın hak-hakkaniyetle uzlaşır hiç bir tarafı yoktur.
[toggle title=”Yazar Hakkında” state=”open” ]Talha Hakan Alp[/toggle]
